Vô vi  

Vô vi là không làm.

Vô vi là một khái niệm triết học cổ đại của Trung quốc rất nổi tiếng và rất sâu sắc.

Vô vi là không làm, tức là không can thiệp.

Đạo người gắn liền với Đạo Trời (Thiên đạo) theo qui luật tự nhiên, đều hòa, bền bỉ, tưởng như không làm gì (vô vi) mà vẫn hiệu quả.

Về mặt lý tưởng, đạo người (Nhơn đạo) cố đạt đến chỗ không làm (vô vi) như đạo Trời, tránh can thiệp (vô vi) thô bạo vào guồng máy tự nhiên hay vào xã hội.

Nho giáo và Lão giáo đều đề cập đến chủ nghĩa Vô Vi, nhưng bên Lão giáo có phần đặc biệt và sâu sắc hơn.

Kinh Dịch có câu: Dịch không ý thức, không hành động (vô vi), yên lặng không động, nhưng nếu cảm thông thì sẽ thông suốt mọi biến cố trong thiên hạ, nếu không phải là điều thần diệu nhất của thiên hạ thì sao có thể được như vậy.

Đó là nói về Vô Vi trong Kinh Dịch, tức là đạo Trời.

Trong sách Luận Ngữ, Đức Khổng Tử nói: không làm gì (vô vi) mà đạt tới thạnh trị, chẳng là vua Thuấn hay sao! Vua làm gì đâu, chỉ cung kính giữ mình, hướng ngay thẳng về phương Nam mà thôi. Đó là nói về Vô Vi của đạo người.

Sách Trung Dung, khi nói về đạo Chí Thành đã nêu đức Vô Vi: không cần trưng ra mà sáng tỏ, không chuyển động mà biến đổi, không làm mà thành công.

Đức Chí Thành là chung của Trời Đất và của Người.

Chủ nghĩa Vô Vi của Nho giáo mang tính chất huyền bí, dễ xuất phát từ Thiên mạng hoặc dẫn đến Thiên mạng.

Đối với Đức Lão Tử, ý niệm Vô vi thành một đạo lý, và Đức Lão Tử đã phát triển đạo lý nầy ở một số phương diện để chống lại Nho giáo. Do đó, khi nói tới Vô Vi, người ta nghĩ ngay đây là vấn đề của Đạo Lão, hơn là vấn đề của Đạo Nho.

Đức Lão Tử cho rằng: Bản chất của "ĐẠO" là vô vi. Đạo thường vô vi nhi vô bất vi (Đạo thường không làm, mà không gì không làm). Vua chúa nếu không giữ được, muôn vật sẽ tự mình chuyển hóa.

Câu nói: "Không làm mà không gì không làm" có thể hiểu được theo hai ý sau đây:

• Không làm nhưng không có gì không làm được.
• Không làm nhưng không có gì không do đó mà không được làm ra.

"Vô vi là không làm" vì theo qui luật tự nhiên, trơn tru không vướng mắc, "không gì không làm" vì mọi thứ đều tỏ sức sống cường kiện, như trăm hoa gặp khí dương của mùa Xuân, tự nhiên đúng kỳ hoa nở.

Đạo Trời vô vi, chỉ đem lợi cho muôn vật: đạo Trời lợi mà không hại, đạo Thánh nhân làm mà không tranh, tức không hề chú ý đến quyền lợi cá nhân, chỉ mong có sự đóng góp tạo sự chuyển hóa cho vạn vật. (Theo Từ Điển Triết học giản yếu)

Vô vi là một chủ trương được Đức Lão Tử đặc biệt đề cao trong sách Đạo Đức Kinh. Ngài muốn đem chủ nghĩa Vô vi áp dụng vào công việc tu thân và cả đến việc trị dân nữa.

Về Tu thân, Vô vi không phải là sống nhàn cư vô sự, ăn bám xã hội, mà chính là sống cuộc đời cao siêu huyền hóa với Trời. Liệt Tử định nghĩa: Vô vi là hoạt động siêu việt.

Trang Tử định nghĩa: Vô vi là hoạt động của Trời Đất.

Vô vi là để trở về khế hợp với bản căn bản tánh, hiệp nhập vào Thượng Đế. Vô vi là nhập đại định, là giai đoạn chót của khoa tịnh luyện để đắc đạo.

Cho nên, cõi Vô vi là cõi Trời, cõi thiêng liêng tuyệt đối vô hình. Cõi Vô vi chính là Niết Bàn của Phật.

Trái với Vô vi là Hữu vi, tức là cõi hữu hình sắc tướng.

Muốn đạt đến Vô vi thì phải bắt đầu từ Hữu vi. Không có con đường tắt. Từ hữu hình sắc tướng đi riết tới, lần lần giũ sạch những cái Hữu vi thì ta đạt đến Vô vi, tức Niết Bàn vậy.

Ngài Tiếp Pháp Trương Văn Tràng viết trong quyển Giáo Lý, giải thích về Vô vi như sau:

"Vô vi nghĩa là không hành động theo ngoại giới, mà chỉ hồi hướng về nội giới tâm linh, sưu tầm giác ngộ lẽ huyền nhiệm của tâm lý và sinh lý.

Cho nên Đạo Đức Kinh, chương 48 nói rằng: "Vi Đạo nhựt tổn, tổn chi hựu tổn, dĩ chí ư vô vi."

Nghĩa là: Làm Đạo thì mỗi ngày mỗi giảm bớt, và giảm bớt nữa cho đến Vô vi.

Không làm, nhưng chẳng phải khô khan như cây khô hay cục đá, mà thật là giữ một tâm trạng hồn nhiên, như đứa trẻ chưa biết cười (anh nhi chi vị hài), cho nên nói rằng: "Đạo thường vô vi nhi vô bất vi."

Nghĩa là: Đạo thường là vô vi, nhưng chẳng có việc gì không làm. Tại sao? Bởi lẽ kẻ học đạo phải làm những việc chưa đến, phải lo những việc chưa xảy ra (Vi vô vi, sự vô sự).

Ví dụ: Chúng ta đã biết làm dữ thì họa trả lại. Biết làm dữ sẽ mang hậu họa, chúng ta lánh dữ trước, thế là làm cái việc khi chưa đến. Xử sự khi sự chưa đến thì ắt chẳng có gì làm bận lòng chúng ta."